Epilepsi (Sara Hastalığı) Tedavisi

Epilepsi beyinden kaynaklanan ve tekrar eden nöbetlerle kendini gösteren bir hastalıktır. Tek bir nöbet geçirilmesi epilepsi anlamına gelmez. Epilepsi birden fazla nöbet geçirilmesi sonucu ortaya çıkan bir sağlık sorunudur. Bir nöbet boş bakma, kasılma, kontrolsüz hareketler, bilinçte değişiklik, alışılmadık hisler şeklinde kendini gösterebilir. Nöbetler çok uzun aralıklarla veya bir günde sayısız defa meydana gelebilir. Epilepsisi olanların yarısından fazlasında nöbetler ilaçlarla kontrol altına alabilir.

Genel nüfusun yüzde birinin epilepsi olduğu tahmin edilmektedir. Çocukluk çağında başlayan epilepsi genellikle ileri yaşlarda sona erer. Epilepsi kalıtsal, doğumda yaşanan sorunlar, beynin gelişimsel bozuklukları, beyin travmaları, beyin enfeksiyonları ve beyin tümörleri neticesinde ortaya çıkabilir. Epilepsi hastalarının %60-75’inde nöbetlerin nedeni bulunamaz.

Bir çocuğun ortada bir neden yokken nöbet geçirme riski %1-2 iken, anne babadan birinde epilepsi olması halinde bu oran %6’dır.

Epilepsi Tanısı

Çocuğunuz nöbet geçirirken dikkatli bir gözlem yapmanız çok önemlidir. Doktorunuz çocuğunuzu nöbet geçirirken görmeyebilir. Nöbet ile ilgili ayrıntılı tarif yapmanız özellikle cep telefonu ve ev videoları tanıda çok önemlidir. Nöbet sırasında çocuğunuzun yanında olanlardan da nöbetleri ayrıntılı bir şekilde tarif etmeleri beklenir. Yine nöbet kayıt defteri tutulması hem nöbetlerin ayrıntılı bir şekilde tarifine, sıklığının ve süresinin bilinmesine olanak sağlar. Özellikle sizlerden kayıt edilmesi istenen bilgiler şunlardır:

Nöbet Öncesi

• Çocuğunuz nöbet öncesi ne yapıyordu?
• Nöbete sebep olabilecek bir neden var mıydı?
• Nöbetten önce ruh halinde değişiklik, sersemlik, kaygı ve huzursuzluk gibi bulgular sergiledi mi?

Nöbet Sırası

• Nöbet nasıl başladı?
• Nöbetten hemen önce alışılmadık bir his/duygu oldu mu?
• Vücudunda alışılmadık, istemsiz bir hareket oldu mu? Vücudun önce hangi tarafı hareket etti? Daha sonra hangi kısmında hareket oldu?
• Nöbet sırasında sizi anlayıp yanıt verebiliyor muydu?
• Otomatik tarzda sürekli aynı şekilde tekrarlayan hareketler gördünüz mü?
• Dalgın mıydı? Boş boş baktı mı?
• Göz kapakları titredi mi? Gözleri kaydı mı?
• Vücudu kaskatı oldu mu?
• Bağırdı mı?
• Vücudun bir kısmında ritmik atım var mıydı? Eğer varsa bu ne tarafta daha fazlaydı?
• Yüzünde, cildinde renk değişikliği oldu mu?
• Nefes alıp verişi değişti mi?
• Düştü mü?
• Dilini veya dudağını ısırdı mı?
• İdrar veya kakasını kaçırdı mı?

Nöbet Sonrası

• Yorgunluk, sersemlik ve başağrısı oldu mu? Olduysa bu süre ne kadar devam etti?
• Yaralanma oldu mu?
• Vücudun bir yanında geçici güçsüzlük oldu mu?

Epilepsi Nasıl Tedavi Edilir?

İlaç Tedavisi

Epilepsisi olan çocukların yarısından fazlasında nöbetler tek ilaçla kontrol altına alınabilir. Bir kısmında ise nöbetler birden fazla ilacın bir arada kullanılması ile kontrol altına alınabilir. Dirençli epilepsi, epilepsi ve nöbet türüne göre doğru seçilmiş iki ilacın yeteli süre ve uygun dozda düzenli kullanılmasına rağmen nöbetlerin sürmesidir. Çocukluk çağı epilepsilerinin %10-15’i tedaviye dirençlidir.

Epilepsinin başlıca tedavisi ilaç tedavisidir. İlaçlar epilepsiyi iyileştirmez; beyindeki sinir hücrelerinin aktivitelerini azaltarak nöbetleri azaltır hatta durdurabilirler. Çocuklarda kullanılan ilaç dozları erişkinlerden farklıdır. Nöbetlerin iyi kontrol edilebilmesi için düzenli doz ayarlaması ve takibi gerekir. Nöbet ilaçları çok çeşitlidir. Tablet, kapsül, ağızda eriyen taneler ve şurup şeklinde olabilirler. Uzamış nöbetlerde rektum yolu ile uygulanan ilaçlar kullanılabilir.

Her ilaçta olduğu gibi nöbet ilaçları ile de yan etkiler olabilir. İlaç yeni başladığında, doz artışı olduğunda ve birden fazla ilaç kullanıldığında yan etkilere daha çok rastlanır. Sersemlik, denge kaybı, yorgunluk, baş ağrısı, iştah azalması, karın ağrısı, bulantı, kilo alma veya kaybı, baş dönmesi, hiperaktivite, depresyon, dikkat eksikliği, öğrenme ve davranış problemleri olabilir. Daha ciddi yan etkiler allerjik reaksiyonlar, karaciğer ve kemik iliğini etkileyen olaylardır. Kronik yan etkiler ise kemik dokusunun azalması, kilo alımı, saç dökülmesi ve bilişsel hasardır.

İlaçlarla ilgili Püf Noktaları

• İlaçları doktorunuzun söylediği dozda ve saatte veriniz. Ani ilaç bırakılması veya verilmesinin unutulması yoksunluk nöbetlerine ve hastalığa bağlı uzamış nöbetlere yol açabilir.
• Pseudoefedrin içeren grip ilaçları, allerji ilaçları (antihistaminikler), öksürük şurupları, aspirin ve bazı grup antibiyotikleri (makrolid grubu) kullanmadan önce mutlaka doktorunuza danışınız.
• İlaçsız kalmamak için en az iki haftalık ilaç depolayın.
• Doktorunuzun reçete ettiği ilaçlar dışında muadil olan ilaçalrı kullanmadan önce mutlaka doktorunuza danışın.
• İlaçların verilmesi ile ilgili olarak mutlaka okul ile görüşün.
• İlaçları çocukların erişemeyeceği yerde bulundurun.

İlaç Dışı Tedaviler

Özellikle dirençli epilepsisi olan çocuklarda ve iyi seçilmiş uygun vakalarda epilepsi cerrahisi, epilepsi pili (vagus sinir stimulasyonu), kannabinoidler ve ketojenik diyet diğer tedavi seçenekleridir.

Nöbetleri Tetikleyen Nedenler

• Nöbet ilaçlarını içmeyi unutmak
• Uykusuz Kalmak
• Öğün Atlamak
• Stres, heyecan, duygusal sıkıntı
• Adet görmek/hormonal değişiklikler
• Hastalık veya ateş
• Işığa duyarlı epilepsisi olanların bilgisayar, televizyon ve yanıp sönen ışıklara maruz kalması
• Alkol tüketimi
• Uyuşturucular

Nöbet Anında İlk Yardım

• Kasılmasız Nöbetler (Boş bakma, amaçsız hareketler, sersemleşmiş gözükme, yanıt vermeme)
• Nöbet geçiren kişinin yanında kalın. Nöbetin sonlanmasını bekleyin. Sakin olun ve çevredekilere o sırada ne olduğunu açıklayın.
• Etrafta tehlike yaratabilecek eşyaları kaldırın.
• Nöbet geçiren kişinin hareketlerini engellemeye çalışmayın.
• Nöbetten sonra nöbet geçiren kişiyi rahatlatacak şekilde konuşun. Bilinci tamamen yerine gelene kadar yanında kalın ve bilinç tamamen açılana kadar bir şey yiyip içmesine müsahade etmeyin.

Kasılmalı Nöbetler

• Sakin olun. Nöbet süresini belirlemek için saat tutun. Nöbetin tamamlanmasını bekleyin.
• Yavaşça yere yatırın, etrafta ona zarar verebilecek eşyaları uzaklaştırın, başının altına yumuşak bir şey yerleştirin.
• Boynunu ve belini sıkan şeyleri gevşetin.
• Hastayı yan yatırın; böylelikle dili hava yolunu tıkamaz ve salyaları ağız dışına akar.
• Ağzına, burnuna hiçbir şey koymayın.
• Ağzını açmaya, dilini dışarı çıkarmaya çalışmayın. Hastaya ve kendinize zarar verirsiniz.
• Nöbet geçiren hastanın hareketlerini engellemeye çalışmayın.
• Nöbet sonrası hastanın bilinci açılana kadar yanından ayrılmayın ve bilinç tamamen açılana kadar bir şey yiyip içmesine müsahade etmeyin.

Sıkça Sorulan Sorular

Hangi durumlarda bebek veya çocuğun nöbet geçirdiğinden kuşkulanılır?

• Bebeklerin oturuyor veya yatıyorken arka arkaya defalarca öne veya arkaya doğru katlanması, başının öne düşmesi
• Bebeğin veya çocuğun bir anda dalgınlaşıp, etrafına tepkisiz hale gelmesi
• Kısa süre yanıt vermemesi
• Belleğinde boşluklar oluşması
• Hızlı bir şekilde gözlerini kırpması
• Arka arkaya doğal olmayan hareketler yapması
• Vücudunda, kol veya bacaklarında tekrarlayan sıçramalar olması
• Nedensiz ani düşme atakları
• Ani bir karın ağrısının ardından uykulu veya aklı karışmış olması
• Sık sık tuhaf tadlar alması, kokular duyması, görüntüler görmesi ve sesler duyması
• Nedensiz ani korku, panik ve öfke atakları

Nöbet Türleri Nelerdir?

Beynin bir kısmından kaynaklanan nöbetlere kısmi (parsiyel-fokal), tümünden kaynaklanan nöbetlere ise yaygın (jeneralize) nöbetler nedir. Bazen bir nöbet kısmi başlar sonra yayılır yani jeneralize olur.

Parsiyel nöbetler basit ve kompleks olabilir. Basit parsiyel nöbetler sırasında bilinç açıktır. Nöbet sırasında duyusal (hisler), motor (kasılma, titreme, sıçrama), psişik ve otonomik (terleme, nabız hızlanması vb.) şeklinde belirtiler görülür. Kompleks parsiyel nöbetlerde çocuğun bilici değişir. Bazı durumlarda çocuk yanıt vermez anlamsız şeyler söyleyebilir. Çocuklar kompleks parsiyel nöbetler sırasında çiğneme hareketi, dudak şapırdatma, giysilerini çekiştirme, bir şeyleri topluyormuş gibi yapma veya amaçsız yürüme şeklinde rastgele amaçsız hareketler yapar. Jeneralize nöbetler çoğunlukla tüm vücutta kasılma şeklindedir. Jeneralize nöbetler absans (boş bakma), tonik klonik (kasılmalı-titremeli), miyoklonik (sıçramalı) vea atonik (yere yığılma) şeklinde olabilir.

Farklı nöbet türleri olduğu gibi farklı epilepsi türleri de vardır. Epilepsi türleri epilepsi sendromları olarak sınıflandırılır. Örneğin bazı epilepsilerde nöbet şekli, görülme yaşı, EEG bulguları, tedaviye verdikleri yanıtve hastalığın gidişatı açısından benzerlikler vardır. Bu ortak özelliği olanlara “sendrom” teşhisi konur. Bunlardan bazıları benign rolandik epilepsi, infantil spazmlar, juvenil miyoklonik epilepsi, Landau-Kleffner sendromu, Lennox-Gastaut sendromu ve özel durumlarda ortaya çıkan refleks epilepsilerdir.

Epilepsi Bilişsel Fonksiyonları Etkiler Mi?

Bilişsel fonksiyonlar hatırlama, algılama ve düşünme gibi zihinsel süreçleri içerir. Epilepsili hastalarda aşağıdaki etmenler bilişsel fonksiyonlar üzerine olumsuz etki yapabilir:

• Doğum travması veya daha önce geçirilmiş beyin hastalıklarına bağlı olarak bilişsel hasarın meydana gelmiş olması
• Status epileptikus denilen çok uzun süreli nöbet geçirme
• Nöbetlerin çok sık ve ağır olması
• Elektroensefalografide özellikle uykuda sürekli bozukluk olması
• Bazı nöbet ilaçları
• Bazı epilepsi sendromları (West sendromu, Lennox-Gastaut sendromu gibi)
• Hem nöbetlerin hem de gelişme geriliğinin meydana gelmesi halinde beyinde her ikisine de neden olan bir sorun var demektir.

Teşhis Amacı ile Hangi Testler Yapılır?

Teşhis amacı ile yapılacak tüm testler hakkında çocuğa ayrıntılı bilgi verilmelidir. Teşhis için çoğunlukla elektroensefalogram (EEG) çekilir. Bu işlem sırasında beyinden gelen elektriksel dalağalar bir ekrana aktarılır. Çocuğa hiçbir zararı yoktur. EEG’nin anormal olması teşhisi doğrulasa da, normal olması epilepsi olmadığı anlamına gelmez. Genellikle kayıt süresi 30 dakikadır. Çocuğun nöbet tipine göre uyanıklık ve/veya uykuda çekim yapılabilir. EEG sırasında beynin anormal aktivitelerini ortaya çıkarmak için hızlı nefes alıp verme ve ışık uyaran uygulanabilir. Videolu EEG, EEG kaydını video görüntüleri ile birleştiren bir tekniktir. Böylece nöbet sırasındaki davranışlar ve EEG kayıtları birlikte incelenebilir.

Bilgisayarlı tomografi acil durumlarda kanama ve tümör gibi nöbetlere neden olabilecek durumları aydınlatmak için kullanılır. Çocuk radyasyon aldığından acil durumlar dışında tercih edilmez. Manyetik rezonans görüntüleme beynin daha ayrıntılı yapısı hakkında bilgi sahibi olmak için kullanılır. Çocuk radyasyon almaz fakat çocuk özellikle küçükse anestezi ile uyutulması gerekebilir.

Hangi Durumlarda Ambulans Çağırmalıyım?

• Kasılmalı nöbet 5 dakikadan uzun sürüyorsa
• Nöbetin sonlanmasından sonra solunum ve bilinç normale dönmediyse
• Nöbet geçiren kişi tamamen yerine gelmeden nöbet yeniden başlıyorsa
• Nöbet suda meydana gelmişse
• İlk nöbetse veya altta yatan başka bir hastalığı varsa

Nöbet geçiren kişinin epilepsisi olduğu biliniyorsa ve nöbet her zamanki şeklinde oluyorsa ambulans çağırmaya gerek kalmayabilir. Nöbetle beraber siyanoz (rengin maviye veya griye dönmesi) veya nefes darlığı söz konusu ise ambulans çağrılması faydalı olabilir.