TÜRKİYE ÇOCUK NÖROLOJİSİ DERNEĞİ
ÇOCUK GELİŞİMİ
Hazırlayanlar:
Dr.İnci Yıldırım, Hacettepe Ü.Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı
Prof Dr. Banu Anlar, Hacettepe Ü. Tıp Fakültesi Çocuk Nörolojisi Bölümü banlar@hacettepe.edu.tr
Prof. Dr. Ferhunde Öktem, Hacettepe Ü. Tıp Fakültesi Çocuk Ruh Sağlığı Anabilim Dalı
Çocuk Gelişim-Eğitimi Uz. Birgül Ural Bayoğlu, Hacettepe Ü. İhsan Doğramacı Çocuk Hastanesi
Dr.Göknur Haliloğlu, Hacettepe Ü.Tıp Fakültesi Çocuk Nörolojisi Bölümü
Uluslararası Çocuk Hakları Sözleşmesi
Çocuktan Anne-Babaya Dilekçe -Prof Dr AtalayYörükoğlu
İçindekiler
GELİŞİM BASAMAKLARI:
0-3 ay
4-6 ay
7-9 ay
10-12 ay
13-18 ay
18-24 ay
Üçüncü yaş
Dördüncü yaş
Beşinci yaş
Altıncı yaş
Yedi yaş Okul çağı: 8-9, 10-12
Ergenlik
Öneriler:
0-3 ay
4-6 ay
7-9 ay
10-12 ay
13-18 ay
18-24 ay
Üçüncü yaş
Dördüncü yaş
Beşinci yaş
Altıncı yaş
Yedi yaş
Okul çağı
Ergenlik
Televizyon
Güvenlik: ev kazaları, otomobilde güvenlik
ÇOCUĞUNUZUN GELİŞİMİ
Çocukların gelişim özellikleri birbirinden bir miktar farklı olabilir. Burada verilen bilgiler, çoğunluğu yansıtmaktadır. Sizin çocuğunuzdaki gözlemleriniz burada verilenlerden farklı ise bu normal olabilir: çocuk hekiminize danışarak gözlemlerinizi ve düşüncelerinizi anlatınız, bilgi alınız.
Çocuğunuz kendi yaş grubundan daha ileri yaşın işlevlerini yapıyor olabilir. Ancak yaşına uygun olanları yapamıyorsa doktorunuza danışınız.
Bebeğiniz zamanından erken (prematüre) doğduysa iki yaşına gelene kadar erken doğduğu süreyi yaşından çıkararak izleyiniz. Örneğin 1 ay erken doğduysa ve şu anda beş aylıksa 4 aylık bebeğin gelişimine bakınız.
GELİŞİM NASIL OLUR?Beyin gelişimi yapısal-kalıtsal özelliklere ve ayrıca çevresel etkenlere, çocuğun yaptığı etkinliklere bağlıdır. Beyinde işletilen, kullanılan hücreler ve bağlantılar kuvvetlenirken kullanılmayanlar da küçülür, hatta yok olurlar: bu “kullan ya da kaybet” ilkesi olarak özetlenebilir.
Bu nedenle bebekler ve küçük çocuklarla ilgilenen her kişi onların beyninin gelişiminde kalıcı etkiler bırakır. Çocukların erişkinlerle ilişkileri, iletişimleri onların beyin gelişimini etkiler.
Bu etkiler olumlu ya da olumsuz olabilir. Çocuğunuzun gelişimini olumlu etkilemek istiyorsanız:
Onun verdiği işaretlere, seslere cevap verin
Onunla konuşun, ona kitap okuyun, şarkı söyleyin
Günlük, sabit alışkanlıklar geliştirin
Etrafı araştırmaya ve oynamaya teşvik edin
İki yaşından sonra televizyonda ona uygun programları günde bir saati geçmeyecek şekilde izletin, bunun dışındaki zamanlarda başka etkinlikler yapmasını sağlayın
Davranışlarınızda tutarlı olun: çocuğunuzun belirli davranışlarını hep aynı şekilde takdir edin, ya da gerekiyorsa, cezalandırın. Olumsuz, istenmeyen davranışların ne olduğunu öğrenmesini sağlayın. Olumsuz davranışların düzelmesi zaman alacaktır: hemen sonuç beklemeyin, ve gayret gösterdiği zaman onu takdir edin.
Açıklayıcı olun: “odan dağınık” yerine “oyuncakların, elbiselerin yerde duruyor ” gibi açık konuşun.
Eşinizle ya da aile büyüklerinizle aranızda çocuğun eğitiminde görüş ayrılıkları varsa bunları onun yanında konuşmayın. Biriniz ona öğütlerde bulunurken diğeri araya girmemelidir.
Gelişim dönemi özelliklerini fark ettiğinizi göstermek ve ona katılmak çocuğunuzu yüreklendirecek, coşkulandıracaktır.
Çocuk yetiştirmek mutlu, eğlenceli, büyüleyici bir uğraştır: TADINI ÇIKARIN! 
YAŞ GRUPLARINA GÖRE GELİŞİM VE ÖNERİLER
0-3 AYEmzirirken, altını değiştirirken onunla konuşursanız yüzünü size doğru çevirir.
Gözüne parlak ışık gelince gözünü kırpıştırır.
Yüzükoyun yatırılınca başını yana çevirerek yanağını yatağa dayayabilir.
Kucağınızda olmak, sesinizi duymak ona güven verir.
Yüksek ve ani seslerde irkilir, kollarını geri doğru aniden açabilir.
Yanağına dokunduğunuzda refleks olarak başını o tarafa çevirir ve emmek için arayıcı hareketler yapar.
Avucunun içine parmağınızı koyduğunuzda kavrar.
Bakışlarını bir nesne üzerinde odaklaştırabilir Ancak gözlerinde zaman zaman kayma olabilir.
Sırtüstü yatarken yaklaşık yarım metre üstünde sallayacağınız renkli bir halkayı sağa sola salladığınızda izleyebilir. Yukarı-aşağı salladığınızda aynı beceriyi gösteremez.
Yüzünüze bakar. Ona bakarken başınızı hafifçe sağa-sola oynattığınızda yüzünüzü izler.
Sırtüstü yatarken ellerinden tutup kaldırmaya çalışırsanız başını tam tutamayıp arkaya düşürebilir.
Yüzükoyun yatınca başını 1-2 santimetre kaldırabilir. Ani seslerle irkilir.
Tabanlarına destek yaptığınızda elinizi güçlüce itebilir.
Elini ağzına götürmeye başlayabilir
Siz konusunca size güler,
Ellerini incelemeye başlar, kol-bacak hareketleri artar. Bu kendini tanımanın ilk uğraşlarıdır.
Anne ve baba gibi yakın kişilerin sesini ayırdeder.
Huzursuzlaştığında, ağladığında kendisi ile konuşursanız bir süre susup dinleyebilir.
Agu benzeri sesler çıkarır..
Kırmızı bir nesneyi sağa-sola gezdirdiğinizde izler
Yüzükoyun yatırılınca başını kaldırıp 1 dakika yukarıda tutabilir
Dikey pozisyonda dolaştırılmaktan çok hoşlanır, çünkü artık dünyayı tanımaya başlamıştır.
Bebeğinizle gözgöze bakın.
Yüzüne gülümseyerek ve hoşnutlukla bakarsanız o da kendinden hoşnut olacak, kendini değerli bulacaktır.
Onunla konuşun,ninniler, şarkılar söyleyin. Değişik sesler, müzikler dinletin (saatin sesi, hafif müzik sesi, kuş sesi, gibi)
Onu hafif hafif, müziğin ritmine uygun olarak sallayın.
Yatağının üzerine iple hareketli resimler renkli kumaş, sünger, kağıt parçalarından oluşan oyuncaklar asın (Yaklaşık 50 cm yukarı)
Ona ismiyle seslenin.
Beslerken kucağınıza alın.
Kucağınıza aldığınızda bedenini hafif hafif okşayın.
Ağladığında, huzursuzlaştığında hemen yanına gidemiyorsanız bile ona seslenin, ve kısa sürede yanına gitmeye çalışın. Onunla sakin bir sesle konuşun, ninni söyleyin, kucağınıza alın.
Kucağınızda, taşıma koltuğunda veya bebek arabasında onunla dolaşmaya çıkın.
Yatarken ya da kucakta onu yumuşak bir battaniye ile sararsanız kendini daha rahat hissedebilir ve kendi ani hareketleri ile uyanmaz.
Sırtüstü durumdan kaldırırken başını arkaya düşürebilir: yatırıp kaldırırken başını elinizle arkadan destekleyin.
Ellerini tutarak el hareketlerine yönelik oyunlar oynatın. (tel sarar oyunu gibi)
Bebeğinizi orta sertlikte bir yatakta, ince bir yastıkla, sırtüstü veya yan yatırmanız önerilir.
Yüzükoyun yatınca başını kaldırıp etrafa bakabilir.
Renkleri ve uzağı görebilir.
“Aa-uuu” gibi sesleri sık sık çıkarır.
Ayaklarının üzerine bastırılmak istendiğinde basmayıp bacaklarını karnına doğru çeker
Gece uykuları bir miktar düzene girer.
Nesnelere uzanmaya başlar. Birinci ayda sözü edilen refleks olarak yakalama davranışı kaybolur.
Yüzükoyun yatınca başını kaldırıp dik tutabilir.
Dönmeye başlayabilir. Düşmelere dikkat!
Bu dönemde basmayabilir.
Sesli (kıkır kıkır) gülebilir, bunu sizin de katılmanızla, konuşmanızla daha da arttırır.
Geceleri daha uzun uyur: 6-8 saati bulabilir.
Bir elinde tuttuğu nesneyi diğer eline geçirebilir.
Sırtüstü yattığında ayaklarını yakalayıp ağzına götürebilir.
Destekle oturabilir.
Çıngırağı salladığınızda sesine döner.
Oyuncaklara uzanır.
Bu dönemde henüz basmaması normaldir.
Yüzükoyun yatınca kollarını gergin tutarak baş ve omuzlarını, gövdesinin üst kısmını yataktan kaldırabilir.
Anne-babası uzaklaşınca ağlayabilir.
Eline aldığı her şeyi ağzına götürür.
Bu dönemde onunla “ce-e” benzeri oyunlar oynayın.
Değişik sesler çıkaran oyuncaklar, çıngıraklar verin
Değişik sesler, müzikler dinletin
Bebeğinizi yıkarken, altını değiştirirken, beslerken onula konuşun.
Onun çıkardığı seslere siz de cevap verin, çıkardığı sesleri taklit edin.
Onun ulaşabileceği mesafelere plastik, renkli, yaşına uygun oyuncaklar ya da plastik bardak, tabak gibi ev eşyaları koyarak almaya teşvik edin. Oyun malzemelerini seçerken güvenli olmalarına özen gösterin
Büyük, renkli resimler, şekiller, kitaplar gösterin.
Aynada kendisine baktırarak oynayın, bu arada ismini tekrarlayın.
“aa!” gibi çığlık benzeri sesler çıkarır.
Önüne konan ya da uzatılan oyuncakları alır; kendisi de uzanabilir.
Kağıt parçası gibi küçük cisimleri avuçlayarak almaya çalışır.
Yüzüne kapatılan bir mendili çekip açabilir.
Yüzükoyundan sırt üstüne veya tersine dönebilir.
Desteksiz oturmaya başlayabilir.
Görüş alanından çıkan nesneleri, kaybolduğu noktada aramaya başlar. Bu nesnelerin sürekliliğinin oluşmaya başladığının bir göstergesidir.
Elindeki nesneleri vurarak ses çıkartmaya çalışır ve sesin kaynağını araştırır.
İsmi seslenilince dönüp bakar.
Aynada kendisine bakmayı sever.
Sesinizden kızgın ya da neşeli olduğunuzu anlayabilir. Yapma, cıss gibi yönergeleri anlayabilir.
Eline verilen bisküvi, ekmek gibi yiyecekleri yer.
Biraz uzaktaki oyuncaklara ve cisimlere uzanarak almaya çalışır.
Hece benzeri sesler (ba, da) çıkarır.
Yardımsız en az 5-10 saniye oturabilir.
Bir elinden diğerine nesne aktarabilir.
Tutunarak ayakta durabilir
Başparmak işlev görmeye başlar.
Leblebi, fıstık gibi küçük nesneleri parmaklarının işlevsel kullanımıyla alabilir. Bu nedenle bu tür nesneleri ulaşabileceği uzaklığı koymamalıdır..
Heceleri birleştirir: “bababa-dadada” gibi.
Bastırdığınızda bacaklarına ağırlığını verir.
İki eline birer oyuncak alıp tutabilir.
Bir cismi bir örtünün altına sakladığınızı görünce örtüyü kaldırıp altında onu aramaya başlayabilir.
Sınıflandırma yapabilmeye başlar. Örneğin sevdiği ve sevmediği şeyler oluşmaya başlar.
Parmağınızla gösterdiğiniz yere bakabilir.
Sallanınca veya sıkılınca ses çıkaran, yaşına uygun oyuncaklar verin. Bu oyuncakların, küçük parçalarının olmamasına dikkat edin.
Onunla konuşurken, büyük insanla konuşur gibi durup, onun cevap vermesini, ses çıkarmasını bekleyin.
Ona evdeki eşyaları göstererek isimlerini söyleyin.
Ona her gün biraz resimli kitap gösterin ve kısa bir-iki öykü anlatın ya da okuyun.
Ona döndürebileceği, üstüste ya da içiçe koyabileceği oyuncaklar ya da plastik tabak, bardak gibi ev eşyaları verin.
Onunla oyuncak plastik küpleri ya da kutuları üstüste dizip devirmece oynayın.
El-yüz yıkama, banyo yapma, ve yatma işlerini hep aynı şekilde yaparak bir alışkanlık oluşmasını sağlayın.
Yeni yapmaya başladığı ya da yeni kazandığı yetilerini coşkuyla karşılayın.Her fırsatta onu farkettiğinizi ve yaptıklarıyla ilgilendiğinizi hissettirin.
El çırpma, bay bay yapma gbi oyunlar oynar.
“Hayır” dediğinizde ağlayabilir ya da üzülebilir.”Cici” ve “Cıss” gibi sözcükleri anlayabilir, uygun tepki verebilir.
Yabancılardan korkar: anne/babasına tutunup yapışabilir.
Gece uyanıp anne/babasını isteyebilir.
Eşyaya tutunarak ya da kendi başına ayakta durabilir. Bazı bebekler bu yaşta emekler, hatta yürüyebilirler. Ancak bunları yapamıyorsa bu da normaldir.
Yatağının içinde yatıyorken oturur duruma geçebilir.
“Ağzın nerde?” gibi sorulduğunda, ağzını, burnunu, ayağını vb. gösterebilir.
İsteklerini işaretle veya sesle, ama ağlamadan, belirtebilir. İşaret parmağı ile gösterebilme önemli bir gelişim basamağıdır.
Sizinle topu karşılıklı yuvarlayarak oynayabilir.
Bazı resimleri, eşyaları tanır: “…… nerede?” diye sorduğunuzda eliyle gösterebilir.
Belirli bir oyuncağına, battaniyesine, ya da yastığına çok düşkün olabilir.
Etrafı incelemeye meraklıdır.
Müzik duyunca hareket eder, oynar.
Cisimleri bilerek yere atar ve sizin almanızı bekler. Bu, neden-sonuç ilişkisi kurmanın başlangıç biçimleridir.
Bazı davranışlarınızı taklit edebilir: telefonla konuşma, bardaktan su içme,.. gibi.
Ayakta durabilir. Yürüyebilir, ancak henüz yürüyemiyorsa bu normaldir.
Bilinçli olarak baba gibi bir kelime söyleyebilir.
İki oyuncağı birbirine vurarak oynayabilir. Yardımsız ayakta durabilir.
Tutunarak ayağa kalkabilir.
Bazı bebekler bu yaşta yürüyebilirler.
Şişe içindeki üzümleri parmağını şişenin içine sokarak çıkartmaya çalışır.
Amacına ulaşmak için bilinçli olarak alet kullanmaya başlar. Örneğin uzakta olan bir nesneye ulaşmak için bir çatalı kullanabilir, ya da nesnenin altındaki örtüyü çekerek yaklaştırabilir.
Bebeğiniz yerde battaniye üzerinde oturup oynarken ondan birkaç adım uzaklaşıp geri gelerek, ona her zaman geri geleceğinizi öğretin, güven verin.
Yeni insanları, yeni yerleri, ve yeni nesneleri ona gösterin.
Resimli kitaplara birlikte bakın ve resimler hakkında konuşun.
Banyoda plastik oyuncaklar, doldurup boşaltabileceği plastik bardaklar verin. Ya da odaya serdiğiniz geniş bir naylon örtünün üzerine koyacağınız bir kap su ile bu oyunu oynatabilirsiniz.Ancak asla yalnız bırakmayın.
Dilimlenmiş elma, ekmek, bisküvi gibi eli ile alıp yiyebileceği besinleri önüne koyun. Ayrıca eline kaşık vererek birlikte tutun, yemeye teşvik edin. Etrafın kirlenmesini önemsemeyin, çünkü bu denemeler onun için çok önemlidir.
Bir şeyi işaret ederek istediği zaman, ona o cismi verirken ne olduğunu da söyleyin.
El-yüz yıkama, kucağa alma, hafifçe sallama, ninni söyleme gibi yatmaya hazırlık işlemlerini hep aynı saatlerde, aynı biçimde yaparak alışkanlık gelişmesini sağlayın.
Gece uyanıp ağlarsa ona seslenin, yanına gidip konuşun, okşayın. Ama ışığı yakmayın ya da kucağa almayın. Yanında uyuyana kadar kalabilir, şimdi uyku zamanı olduğunu söyleyebilir, yatarken dinlemeye alıştığı bir ninni ya da şarkıyı söyleyebilir ya da dinletebilirsiniz.
Yürüme denemeleri yaptığı ortamın güvenli olmasına özen gösterin Yürüme, ayrışmanın, bir birey olmanın simgesi gibidir, yüreklendirin.
Onunla oynayın.
Hayvan seslerini taklit edebilir.
En az bir kelimeyi bilinçli söyler (babasına baba demek gibi).
Sağ ve sol elini eşit derecede kullanır. Henüz sağ ve sol el arasında belirgin bir tercihi yoktur.
Bebekler çoğunlukla bu aylara kadar yürürler. Yürümeseler bile 10 saniye kadar yardımsız ayakta durabilirler.
Yaklaşık on kelimesi vardır.
Emekleyerek merdiven çıkabilir.
Bir nesneyi eğilip yerden alıp doğrulabilir.
İki küple kule yapabilir.
Bardağı tutup su içebilir.
Karşılıklı top atma, yuvarlama gibi oyunlar oynayabilir.
Vidalı kapakları beceriksiz de olsa açabilir.
Günlük kullanılan nesnelerin işlevlerini bilmeye başlar. “Şapkanı nerene giyersin?” “Ayakkabını nereye giyersin?” gibi soruları göstererek yanıtlayabilir.
Sizinle birlikte sofraya oturtun. Eliyle ve kaşıkla yemesine izin verin, arada siz de yedirerek destekleyin.
Banyoda oyuncaklar, doldurup boşaltacağı kap ya da plastik şişeleri verin.
Bebeğiniz henüz yürümüyorsa mutlaka doktora danışınız.
Onunla konuşmanız ve oyunlar oynamanız zihinsel gelişimini olduğu kadar fiziksel gelişimini de güçlendirecektir.
Evde yapılan toz alma, telefonla konuşma gibi etkinlikleri taklit eder.
Kalem-kağıt alınca karalama yapar.
Koşabilir. Topa ayağı ile vurabilir
Daha önce sizden daha kolay ayrılırken, bu aylarda tekrar sizden ayrılmada zorluk gösterebilir.
Sizin sözlerinize, isteklerinize “hayır” demeye başlayabilir.
Öfke nöbetlerine kapılabilir.
Belirli bir oyuncağına veya battaniyesine çok düşkün olabilir.
İki kelimeyi yanyana getirerek kullanabilir: “anne gel” gibi.
Getir-götür işlerine yardım edebilir.
Kaşık-çatalla, kendini doyuracak kadar yiyebilir.
Merdiven çıkar.
Amacına ulaşmak için çok farklı yolları sınar. Kazançlı çıktıklarını sıkça dener.
Ayakkabı, oyuncak gibi sık kullandığı nesneleri yerlerinde (odasında, çekmecesinde) arar, bulur.
Bu dönemde tuvaletini, bazan yaptıktan sonra, haber verebilir.
Kalem-kagıt verip çizmeye, karalamaya teşvik edin.
Ona iki-dört parçalı basit yap-boz oyuncaklar verebilirsiniz.
Kutuları veya küpleri üstüste koyarak onunla birlikte kuleler yapın.
Ev işlerinde ondan bazı ufak-tefek yardımlar isteyin: getir-götür, bunu çöpe at, gibi…
El yıkama alışkanlığını ona yardım ederek kazandırın.
Yaptığı küçük işler ve çabalar için ona gülümseyerek, “aferin” diyerek memnun olduğunuzu belli edin.
Hareket yeteneğinin arttığı bu dönemden itibaren ev kazaları açısından dikkatli olun. İlaçları, deterjanları, çamaşır suyu şişelerini onun ulaşamayacağı yerlere kaldırın. Yemekleri en arka ocakta pişirin. Sıcak su dolu çaydanlığı bebek sofrada iken orada bulundurmayın. Burna, boğazına cisim veya fındık, leblebi gibi yiyeceklerin kaçması en çok bu yaşlarda görülür. Küçük cisimleri veya yiyecekleri ulaşabileceği yerde bulundurmayın. Merdiven başlarına parmaklık ya da oynatamayacağı, üzerine çıkamayacağı engeller koyun.
Bu dönem benlik gelişim dönemi ve buna bağlı olarak sınırların sınanması dönemidir. Bu nedenle çocuğunuzun sizin koyduğunuz sınırlar çerçevesinde yetilerine uygun seçimler yapmasını destekleyin. Örneğin, “Şu üç kazaktan birini giydirebilirim. Sen seç” gibi.
Ağlayarak, tepinerek istediği bir şeyi yaptığınızda bu tür davranma olasılığı artacaktır. Bu şekilde istediğinde yapılmadığını görürse bu davranışı azalacaktır.
Hiçbir zaman tabak elinizde odalarda dolaşarak çocuğunuza yemek yedirmeyin.
Üç-dört kelimeli cümle yapar.
X şeklini çizebilir.
Çok sayıda soru sormaya başlar.
Şarkı söyleyebilir.
Bildiği nesnelerin resimlerini tanır, adını söyleyebilir.
Bazı harfleri ve sözcükleri tam söyleyememesi, telaffuz kusurları olması normaldir.
Tuvalet eğitimi bu yaşta tamamlanmıştır. Ancak arada kaçırmalar normaldir.
Bazı giysilerini kendisi çıkarabilir.
Kapıların kolunu çevirebilir.
Yerinde zıplayabilir, ancak zıplaması biraz beceriksiz olabilir.
Tek ayak üzerinde kısa süre durabilir
Her adımda bir basamak olmak üzere merdiven çıkabilir..
Üç tekerlekli bisiklete binmeye başlar
Anne-babadan bu yaşlarda daha kolay ayrılır
Diğer çocuklarla beraber oynar, ama karşılıklı değil, yanyana oynama şeklindedir.
Hayali oyunlar oynar.
Sıklıkla "hayır" der, öfke nöbetleri olabilir. Bunlar bilinçli bir şekilde ele alınmalı, sözel olarak itiraz ettiği konularda istediğini elde etme hakkı olduğunu bilmeli, ama öfke nöbetleri ile istekleri yerine gelmemelidir
Çocuğunuz size bir şey söylerken televizyonu kapatarak, gazetenizi elinizden bırakarak onu dinleyin: ileride o da sizi dinleyecektir
Onunla konuşurken oturun, onun göz düzeyine gelin.
Oyuncakların toplanmasını oyuna dönüştürerek bu alışkanlığı kazandırın: örneğin arabaları garaja sokmak, topları veya küpleri bir sepetin içine uzaktan atmak, gibi.
Ev işlerinde yardım etmesine olanak verin, ve ondan bunu isteyin: toz alma, çatal-kaşıkları ayırma, eşyaları çekmecelere yerleştirme, gibi..
Yaptığı küçük işler ve çabalar için ona gülümseyerek, “aferin” diyerek memnun olduğunuzu belli edin.
Onunla resim ve hikaye kitapları okuyun.
Müzikli çocuk oyunları oynayın, şarkı söyleyin.
Aile fotoğraflarına bakarak kişilerle ilgili olaylar anlatın.
Birden üçe kadar meyveleri, elbisesinin düğmelerini, ya da parmaklarını beraberce sayarak oynayın.
Büyük karton kutuları ev ya da araba yaparak oynaması için verin.
El yıkama-kurulamayı öğretin.
Banyoda oyuncaklar ve köpüklerle oynayın.
Üzerine binebileceği, zıplayabileceği yumuşak ev esyaları, yastıklar sağlayarak hareket imkanı yaratın
Şekiller yapması için hamur, ayrıca kağıt-kalem verin. Kalem-kağıtla yuvarlak, kare gibi şekiller çizin. Parmak boyası yaptırın.
Mümkün olduğunca, ona seçme şansı verin: elma mı, portakal mı istersin? gibi
Giysilerini kendisi çıkarmasına, ve kolay giyilebilen bazılarını giymesine fırsat verin.
Bu dönem çocukları ağızlarına, burunlarına küçük cisimleri ya da nohut, fıstık gibi yiyecekleri koyabilirler. Bunları ancak sizin yanınızda ve gözetiminizde iken verin.
Herkesin anlayacağı kadar düzgün konuşur.
Çok soru sorar: bunların bir kısmının cevaplarını bildiği halde sorabilir. Bunlar onun konuşma yeteneğini geliştirir.
Elini yıkar-kurular.
Giysi ve oyuncaklarını kaldırabilir.
Kağıda düz çizgiler çizebilir.
Tek ayak üzerinde 1-2 saniye durabilir.
Her adımda bir basamak olmak üzere merdiven inebilir.
Başka çocuklarla oynamayı,oyuncaklarını paylaşmayı ve sırasını beklemeyi öğrenir.
Vücut yapılarını merak edip büyüklerin vücudunu incelemek isteyebilir.
Değişik yerlerden, karanlıktan, hayvanlardan korkabilir.
Duygularını kontrol edemeyebilir. Korkuları, kıskançlıkları veya öfke nöbetleri olabilir.
Cinsel kimliği belirgindir
Büyük-küçük, ağır hafif gibi kavramları bilir.
Büyük düğmeleri ilikleyebilir.
Benim, benimki, senin, seninki kavramları oluşmuştur.
Kol ve bacakların kafadan çıktığı şekilde ilkel insan çizimi yapabilir.
Hayali arkadaşlar yaratabilir.
"Bir" ve "birden çok" kavramlarını bilir .
Çocuğunuzla konuşun.
Çocuğunuzla öyküler okuyun, öyküdeki kişileri ona sorun, sonradan da öykünün bazı kısımlarını anlatmasını isteyin.
Beraberce basit resimler, örneğin çöp adam çizin. Buna sevinçli, üzgün, şakın yüzler yapın. Bunlara uygun sözler söyletin.
Sayı sayma çalışmaları yapın.
Evdeki televizyon, radyo, çamaşır makinesi gibi eşyaların nasıl çalıştığını ona anlatın.
Size öyküler, olaylar anlatmaya teşvik edin, anlatırken dinleyin ve anlattıklarından hoşlandığınızı belli edin.
Siz mutfakta iken oyun hamuru veya hamur vererek onun yaptığı şekillere bakın, üzerinde konuşun. Onlara konuşmalar yaptırın.
Yaptığı resimleri, şekilleri beğenin ve herkesin görebilmesi için ortaya koyun ya da asın.
Renkleri öğretin.
Birlikte top oynayın. Karşılıklı atma dışında bir kutunun içine atma, veya rampadan yukarı-aşağı yuvarlama oynayabilirsiniz.
Saklambaç oynayın.
Beraberce yap-boz yapın.
Arabalarla, bebeklerle, mutfak eşyaları ile kendi kendine oyun kurmasına imkan verin.
Başka çocuklarla oynaması için uygun ortamlar yaratın, onlarla oynamaya teşvik edin.
Giyinme, diş fırçalama, saç tarama gibi işlerini mümkün olduğu kadar kendisinin yapmasını sağlayın.
Eşyaları taşıma, yerleştirme gibi basit işlerde size yardım etmesini isteyin. Ona ev içinde küçük sorumluluklar verin: örneğin gazeteyi her gün belirli bir sepete koymak, akşam yemeklerinde ekmeği sofraya götürmek gibi.
Bu konulardaki küçük başarılarını, hatta sadece gösterdiği çabaları bile, gülümseyerek, “aferin” diyerek ödüllendirin, gurur duyduğunuzu belli edin.
Otomobil ve Trafik:
Bu yaş, sokakta güvenli şekilde yürümeyi, güvenle oynayabileceği yerleri, kibrit, tüp gaz gibi tehlikeleri öğretmek için uygun bir zamandır. Siz de sokakta karşıdan karşıya geçerken kurallara uyarak ona örnek olun.
Otomobilde emniyet kemeri takarak ona iyi örnek olun. Otomobilde onu öne, kucağınızda bile olsa, oturtmayın.
Çocuğunuzu arabada birkaç saniye bile olsa yalnız bırakmayın.
Kısa bir öyküyü, ya da o gün olan bir olayı anlatabilir.
Birkaç şarkı söyleyebilir.
Bazı giysilerini giyebilir.
Basit bir çöp adam çizebilir. Üçgen ve kareyi kopya edebilir.
Bazı renkleri bilebilir.
Anne-babanın koyduğu kurallara uyabilir. Ancak doğru ile yanlışı ayırdedemeyebilir.
Bağımsızdır. Kendi kendine dışarı çıkmak isteyebilir. Birçok şeyi kendisi yapmak ister .
Paylaşmayı sevmez.
Sık sık huy değiştirebiir. Hatta bazen saldırgan olabilir.
Bazı hayali oyun arkadaşları olabilir.
Vücut kısımlarını merak ettiği için doktorculuk oynayabilir.
Genellikle arkadaşla iyi oynar
Her rakam bir nesneye karşılık gelmek koşuluyla beşe kadar sayabilir
En az beş renk bilebilir.
Olumlu sıfatlarla anın benliğini zedeleyici şekilde eleştirilerde bulunmayın, Çocuğunuza “aptal, tembel” gibi sıfatlar söylemeyin. Ya da “sen çocuksun, anlamazsın” demeyin.
Hareketli oyunlar, spor ve dans, koordinasyonunu, vücut becerilerini geliştirir .
Resim çizme-boyamada, anlatımda, ya da evde ufak-tefek işlere yardımlarında küçük başarılarını, hatta sadece gösterdiği gayretleri bile, gülümseyerek, “aferin” diyerek memnuniyetinizi belli edin:
Ne kadar iyi topladın,
Ece ile ne güzel oynadınız.
Düzgün çizdiğini farkettim: devam et
Ya da: Seninle kurabiye yaparken ben de çok eğlendim
Birkaç rengi, haftanın bazı günlerini, sabah-öğleden sonra gibi zaman kavramlarını bilir.
Doğadaki olayları merak edebilir: “gece nasıl oluyor?” “yağmur nasıl yağıyor?”, gibi.
Sizi ve sizin koyduğunuz kuralları arkadaşlarının anne-babaları ile karşılaştırabilir.
Başkalarının hoşuna gitmeye çalışır. Bu nedenle genellikle kurallara uygun davranır.
Yardımsız kendisi giyinebilir.
Çok sıkı olmayan düğmelerini ilikleyebilir.
Ayakkabılarını bağlayabilir.
Elişi makasıyla kağıt kesebilir.
Tek ayak üzerinde 1-2 kez sıçrayabilir.
Öğretiliği zaman 5e kadar istenilen sayda nesne verebilir
Soru sormasını, etrafı araştırmasını destekleyin. Size soru sorduğunda bazen “sence nasıl (veya neden) olabilir?” şeklinde sorarak onu düşünmeye yönlendirin.
Her gün en az bir kez hareketli oyunlar oynamasına olanak sağlayın
Olumsuz davranışları olduğunda “ara verme-mola” yöntemini uygulayabilirsiniz: “şimdi bir ara veriyoruz: odana gidiyor, ve bir süre oradan çıkmıyorsun ve davranışın üzerinde düşünüyorsun”.
Ama onun da duygularını, öfkesini uygun şekilde ifade etmesine izin verin, haklı olduğu konularda ona hak verin.
Televizyonu günde bir saat ile sınırlayın. Bunun dışında daha üretken etkinlikler yapmalıdır
Yardımsız giyinebilir.
Ayrıntılı bir çöp adam çizebilir.
Bazı cisimlerin ne olduğunu ona sorduğunuzda tanımlayabilir, ne işe yaradıklarını söyleyebilir. Örneğin: elma meyvadır, yenir; araba ve tren, insanları taşımaya yarar, gibi.
Paylaşmayı bilir, ama hile de yapar. Kardeşlerini ve arkadaşlarını kıskanabilir.
Özellikle kendi cinsinden arkadaşlarla oynar. Arkadaşıyla ortak oyunlar veya uğraşılar sürdürmeyi sever
Erişkinleri taklit etmeyi sever.
Okula hazırlık olarak gideceği okulu önceden görmesi, okulun bir resminin eve konması veya odasına asılması yararlıdır.
Çocuğunuzu söz dinleme, kurallara uyma yönünden bu yıl hazırlamanız iyi olur.
Bu konudaki ufak gayretleri için bile onu kutlayın.
Okul döneminde yaşamında sınıf arkadaşları ve sınıf öğretmeni gibi yeni kişiler belirecektir. Büyümenin önemli bir yanı da diğer insanlarla iyi ilişki kurabilmektir. Çocuğunuz için arkadaşlar giderek daha fazla önem kazansa da yine de anne-babası çok önemlidir ve ailenin bir bireyi olmaktan hoşlanır.
Okul önlüğü giymekle de öğrenci topluluğunun bir parçası olduğunu hisseder, arkadaşları ile bağlantıları artar, giysilerin yarattığı görüntü farklılıkları ortadan kalktığında iletişim kolay başlar.
Ödevlerini kendi kendine yapmalıdır. Arasıra, ya da bitirdikten sonra sizin de bakmanız, çalışmasından, sorumluluklarını yerine getirmesinden memnun olduğunuzu belirtmeniz yerinde olur.
Arkadaşları ile ortak ilgi alanlarını paylaşabilir: koleksiyon yapma, uçak resmi biriktirme gibi.
Yarışmalı oyunları sever.. Karşı cinsten çocuklarla da oynamaya başlar.
Banyoda, giyinip-soyunurken görülmekten kaçınma şeklinde utanma davranışları gösterebilir.
Kız çocuklarında göğüs büyümesi başlayabilir.
Boyu, özellikle bacakları hızla uzamaya başlar (Bu dönem kızlarda 14, erkeklerde 16 yaşına kadar sürer, daha sonra yavaşlar).
Bazı çocuklarda hormonal gelişim kendisini gösterebilir: kızlarda göğüs gelişim, erkek çocuklarda cinsel organların büyümesi ve hafif kıllanma başlayabilir
Bazı kız çocukları ilk adetlerini 11-12 yaşında görürler .
Çocular bu yaşlarda karşı cinse biraz daha fazla ilgi duyabilir.
Genel olarak arkadaşları daha fazla önem kazanır. Bir tane “en iyi arkadaşı” olabilir. Arkadaşlarıyla ilşkileri birlikte oyun oynamak dışında birbirlerinin gereksinimlerini anlama, sırlarını paylaşma şeklinde ilerler.
Akıl, dürüstlük, ölüm gibi soyut kavramlar yerleşmeye başlar.
Anne/babanın sözünü genellikle dinler
Başkaları ile konuşmayı sever
Söylenenleri yaptığında, doğru işler yaptığında ona övgü sözleri söyleyin.
İlgi alanlarına ve yeteneklerine uygun etkinlikler seçmesine yardımcı olun, önerilerde bulunun ve olanak yaratmaya çalışın.
Sizinle konuşmaya, ve duygularını size anlatmaya teşvik edin.
Çocuğunuzu okumaya teşvik edin, hoşuna giden kitapları kendisinin seçmesine izin verin.
Okul dışında spor, müzik, resim, doğayı inceleme, koleksiyon yapma, gibi ilgilerini destekleyin.
Açık havada oynayabilmesi için olanak ve zaman bulmanız önemlidir.
Günlük yaşamdaki kuralları onunla beraber belirleyin veya üzerinde konuşun: kuralların nedenlerini önce ona sorarak bulmasını, anlamasını sağlayın. Bu kurallara uymasının beklendiğini anlatın.
Okul arkadaşlarının onu etkileyebileceğini, hatta onların baskısını hissedebileceğini bildiğinizi ona anlatın. Bu tür etki ve baskılardan size söz etmeye teşvik edin, ve o durumlarda ne yapabileceği üzerinde konuşun.
Televizyon izlemek, çocuğunuzun eğitimine yardımcı olabileceği gibi aşırı yapıldığında onun edilgen, hareketsiz, soru sormayan bir kişi olarak yetişmesine de yol açabilir. Bu nedenle onun seveceği ve yararlanabileceği programlardan bir seçim yapmasını ve hafta içi günlerde bir saati geçmeyecek şekilde onu izlemesini, diğer zamanlarda dışarıda arkadaşları ile oynama, kitap okuma, resim yapma, ev işlerine yardım etme, müzik dinleme gibi başka uğraşılar yapmasının sağlayın.
VÜCUTÇA ve ZİHİNSEL olarak değişim dönemidir.
Hızlı boy uzaması kızlarda ortalama 12, erkeklerde 14 yaş civarında olur. Uzama vücudun her kısmında aynı zamanda başlamadığı için vücut oranlarında değişme olur: çene kemikleri yüzüne, bacakları gövdesine göre orantısız gözükebilir. Hormonların değişmesi kıllanma, cinsel organların gelişmesi, kızlarda göğüs gelişimi, erkek çocuklarda ses değişimi gibi belirtilerle devam eder.
Bazı ergenlerde bu tür “büyüme “ belirtilerinde arkadaşlarına göre gecikme olduğunda, çevreden kendilerine “ufaklık”, “tüysüz” gibi isimler takıldığında bundan olumsuz etkilenirler. Görüntü en önemli şeylerden biridir: boyunun basket oynayabilecek kadar uzun olmayacağını düşünme, mankenlere veya artistlere benzemeye özenme, görünüşünden hoşnut olmama çok yaygındır. Yeme bozuklukları bu dönemde ortaya çıkabilir: görünüşünü beğenmeme, zayıflamaya çalışma, gibi.. Bazan bunda aşırıya kaçabilirler. Hızlı kilo kaybı olursa mutlaka doktora başvurunuz.
Duygusal olarak değişkendirler, bir gün neşeli, ertesi gün karamsar olabilirler.
Dürüstlük, bağlılık, ölüm gibi soyut kavramları benimser ve uygularlar.
Siyaset, felsefe, ve toplumsal olaylara ilgileri artar
Uzun vadeli düşünmeye başlar,
Kendilerine hedefler belirler
Kendilerini arkadaşları ile karşılaştırırlar.
Ergen, anne-babadan bağımsız olmak ister: fiziksel büyüme ile erişkin olgunluğuna ulaştığını sanabilir. Bu nedenle her alanda bağımsızlık ister. Bu nedenle ailenin ders çalışma, giyinme gibi konulardaki uyarıları onu rahatsız eder.
Arkadaşlarının etkisinde fazla kalır. Bir gruba dahil olmak isteyebilir
Kız-erkek ilişkileri önem kazanır: aşık olabilir.
Yeni alanlara, uğraşılara ilgi duymasını önemseyin, destekleyin, ona yardımcı olun.
Arkadaş grupları ile yapılan spor, müzik gibi sağlıklı ve rahatlatıcı etkinliklere fırsat yaratın, teşvik edin.
Grup arkadaşlığının önemini anladığınızdan bahsedin, ancak grup içinde insanın kendi benliğini korumasının önemini de hatırlatın
Kendisini düşündüren konuları ya da sorunlarını bir erişkinle konuşması için teşvik edin. Sizinle konuşmak istememesini anlayışla karşılayın ve bunu çocuğunuza söyleyin.
Artık çocuk olmadığını ve istediğini yapabileceğini söyleyerek size karşı geldiğinde (ki bu normaldir), ona kendi kendini yönetebildiğini ispat ederse sizin de onu uyarmanıza gerek kalmayacağını anlatın. Büyük bir insan gibi davranırsa, sizin de kendisine o şeklide daranabileceğinizi söyleyin.
Özgürlüklerini, kendisine açıklama yapmadan ve gereksiz yere kısıtlamayın.
Kimliğini oluşturma süreci içinde, örnek alacağı bir erişkinin varlığı gerekir. Davranışlarınız, ondan istediğiniz davranışlarla uyumlu olursa söze gerek kalmayacaktır.
Çocuğunuz büyüdükçe gördüklerinden ve duyduklarından etkilenmesi daha kolay olmaya başlayacak, bu nedenle TV etkinlik kazanacaktır. Bir kısım TV programları gerçekten eğiticidir ve seyredilmelidir. Ancak pek çok çocuk gereğinden fazla TV seyretmektedir. TVu bebeği ya da çocuğu oyalamak için kullanmak, bebeği karşısına oturtup ev işlerini yapmak, ya da çocuğun saatlerce izlemesine izin vermek yanlıştır. Çocuğu hareketsiz tuttuğu gibi üretken bir uğraşı yapmasını da engeller. Televizyon karşısında fazla zaman geçiren çocuklarda fazla kilo alma, kemik ve eklem bozuklukları daha sık görülür. Çok fazla TV seyreden çocuk okumaya, oyunlara daha az zaman ayırmaktadır. TV sağlıksız beslenme alışkanlığına örnek olmaktadır. Ayrıca TV programları çocuklara şiddet ve korku göstermekte, çocuğun yaşı, zihinsel ve duygusal durumu uygun olmadan önce alkol, uyuşturucu ve cinsellik içeren görüntüler sunmaktadır. Aileler çocuğun seyredeceği programları ve süreyi kontrol altında tutmalıdır. Aşağıda bazı öneriler verilmiştir:
Programları seçin. TV’u rastgele açmayın, mutlaka önceden planlayın. Sizin ona bir program seçmenizdense, izlemesini uygun gördüğünüz iki program arasında kendisinin seçim yapmasını sağlayın.
Günde en fazla 1 ya da 2 saat TV seyretmesine izin verin.
Televizyonu uzun süreli açık tutma alışkanlığınız varsa eğitici kanalları açık tutun.
Çocuğunuzla birlikte TV seyredin. Programın ne olduğu, iyi ve kötü yönleri hakkında onunla konuşun.
Onun görmemesi gereken yerde TV’u kapatın. Ona açıkça yaşı ve deneyimi açısından programı uygun görmediğinizi söyleyin.
Tüm çizgi filmlerin çocuğunuza uygun olduğunu düşünmeyin. Pek çoğu vahşet dolu sahneler içerir.
Gün içerisindeki pek çok program: örneğin “talk show”lar, pembe diziler çocuğunuz için uygun değildir.
Kendiniz daha az TV seyrederek, daha fazla okuyarak ona örnek olun. Ona da dergi, kitap okuyun.
TV yerine başka, eğlenceli etkinlikler bulun, hatta bir liste yapın. Çevrenizdeki diğer anne-babalarla da konuşarak listenizi genişletin.
TV’u, iyi davranışlarına ödül olarak kullanmayın. Gezintiyi, dışarı çıkmayı kullanın.
Okul başarısı iyi olmayan çocukların TV seyretme süreleri hergün yarım saat azaltılmalıdır.
Yemek sırasında asla TV seyretmesine izin vermeyin.
Her şeye ilgi duyan ve karıştıran 2-3 yaş grubunda ev içinde pek çok kaza görülmektedir. Evinizi bu bakımdan sık sık kontrol etmeli ve ortamda zarar verebilecek şeyleri bulundurmamalısınız. Bunlardan en sık karşılaşılanları:
sıcak su/çay yanıkları (sofrada ya da mtfaktaki ocağın ön kısımlarında sıcak su ya da yiyecek bulundurulması)
ulaşılabilen yerlerdeki deterjan veya çamaşır suyu içme,
küçük oyuncak parçaları ya da kuruyemiş gibi yiyeceklerin boğaza kaçması
masadan ya da ilaç dolabından ilaç alıp yeme
bıçak, makas ile yaralanma
olup bunlar için devamlı önlem almak gerekir.
Çamaşır suyu içme durumunda çocuğunuzu kusturmaya çalışmayıp hemen hastaneye götürünüz.
Çocuğunuzu hiç bir zaman ön koltukta kucağınızda oturtmayın. En kısa mesafelerde bile mutlaka arkada, bebek koltuğunda olmalıdır.
